S´NÔKE

Tio ĉi nur estas resumeto de la S´nôke-a gramatiko, kiun mi verkis en germana lingvo. Mankas la vortaro, la sintakso kaj kelkaj detaloj, por vidi tiujn bonvolu rigardi la germanan version!

La lingvo S´nôke ne estas planita de mi por internacia komunikado, sed nur eltrovita por mia privata plezuro. Sed mi nature invitas ĉiun, kiun kun plezuro okupas planlingvoj, ekkoni ankaŭ S´nôke-on kaj, se li volas, diri al mi sian opinion!

Skriba Instruo

Eŭfonia Instruo

Fleksia Instruo

     -Deklinacio

     -Konjugacio

Vortfarado

Legaĵoj

1. En la S´nôke-a alfabeto ekzistas 40 literoj (la mallonga neŭtrala vokalo sekvanta la artikolojn ne estas skribata), sed nur unuopaj vokaloj aŭ konsonanto + vokalo povas esti figurataj, t.e. en la lingvo ekzistas nur malfermitaj silaboj.

2. La literoj estas:

a, e, i, o, u   (mallongdaŭre kaj vaste prononcataj);

â, ê, î, ô, û   (longdaŭre kaj malvaste prononcataj);

aj, ej, oj, uj, b, p, f, d, t, g, k, n, m, r, l, s, h, T, V, S   kiel en Esperanto;

au   kiel Esperanta "laŭ";

w   kiel Esperanta "vakso";

kh   kiel Esperanta "ĥoro";

sh   kiel Esperanta "ŝultro"

Q   kiel Esperanta "koro".

ä   kiel germana "Räte" (longa vasta "e");

ö   kiel franca "Queue", germana "schön";

ü   kiel germane "Übung", franca "cure";

th   kiel angla "thing";

ng   kiel germana "Ding", angla "sing";

3. Akcentado

Se la antaŭlasta silabo estas longa, la akcento falas sur tiun, se ne, la akcento estas sur la silabo antaŭa. Sed la artikolo en la absolutivo neniam estas akcentita.

4. Ĉiu mallonga vokalo antaŭ alia vokalo estas forigata; ekz. ûmu + ü + âla > ûmüâla "mi kaj vi".

5. Vokala malasimilado

En ĉiu vorto nur tri samaj aŭ similaj vokalaj estas permesitaj, kaj de tiuj nur du unu rekte apud la alia. Se tiu limigo estas iel transpaŝita, la vokaloj devas esti ŝanĝataj ĉi tiel:

Ekz.: lôde (radiko) + ajda (negacio) + oj (kondicionalo) + ke (tempo estanta) + ö (3a Pso. II) + no (pasivo) iĝas lôdajdojkönu "se li/ĝi ne estas batata".

[komencen]

6. Ekzistas komuna (c.) kaj neŭtra (n.) genroj, nur laŭbezone oni uzas la artikolon V por hominoj. Antaŭ adjektivojn ĉiam estas metata la artikolo Q. Ekzistas du nombroj, singularo kaj pluralo, kaj ses kazoj: ergativo (e.), absolutivo (a.), genitivo (g.), dativo (d.), instrumentalo (i.) kaj lokativo (l.). La finaĵoj estas samaj por ĉio, nur en pluralo de la neŭtra genro oni ne uzas "s", sed "r" kiel pluralan markilon.

Tabelo kun la ekzemplo mô N. c. "viro":

8. La adjektivoj, kiuj estas fleksiataj laŭ la apartenaj substantivoj, estas komparaciataj per po "pli" kaj isû "plej", kiu metatas antaŭ la artikolon.

9. Kiel adverban markon oni metas ê antaŭ la adjektivon (kompar. êpo, superlat. ejsû), tiel ankaŭ antaŭ participojn.

10. Ekzistas nerefleksivaj personaj pronomoj por la 1a, 2a kaj 3a persono de singularo kaj pluralo kaj ĝeneraliga persona pronomo de la 3a persono ("oni") kaj refleksivaj personaj pronomoj por la 3a persono en la oblikvaj kazoj.

a.) personaj pronomoj (nerefleksivaj)

b.) personaj pronomoj (refleksivaj)

[komencen]

11. La posesivaj pronomoj estas formataj per antaŭmetado de la adjektiva artikolo antaŭ la absolutivon de la pronomo. Ekz. Q´ûmu "mia"; Q´fôro "sia"

12. "Mem" estas esprimata per aldonado de î (mal)antaŭ iu pronomo.

13. Diminutivo / aŭgmentativo

La diminutiva marko estas dü, la aŭgmentativa estas oj, ambaŭ staras antaŭ la artikolo.

14. Kardinalaj nombroj: La kardinalaj nombroj estas, en predikativa pozicio, deklinaciataj per la finaĵradiko k (erg. kî, abs. ke ktp.)

Per la sufikso khe oni formas nombrojn kiel 20, 30 ktp., ekz. têkhe 60, kêkhe 90, per kô nombrojn kiel 200, 300 ktp., ekz. îkô 100 gîkô 800 kaj per sîte (aŭ kôkhe) kiel 2000, 3000 ktp. ekz. fâsîte 4000, îkôsîte 100000.

Aliaj afiksoj:

-le: "-ono", ekz. dîle "kvinono", bîle "duono"

anî + kardinala nombro: "-ope", ekz. anî "sole", anîpê "triope"

ma + kardinala nombro: "po", ekz. maj/mî "po unu", mafâ "po kvar"

Q´pê + kardinala nombro: "-obla", ekz. Q´pêgî "okobla"

apô + kardinala nombro: "foje", ekz. apoj "unufoje", apôkê "naŭfoje"

Q´ + kardinala nombro + laj: "-a", ekz. Q´îlaj "unua", Q´bîkôlaj "200a"

kardinal nombro + laj: "-e", ekz. thâlaj "sepe", khâlaj "deke"

15. Ĝentileca pronomo

Alie ol en Esperanto en S´nôke ekzistas ĝentila alparola formo por fremduloj, nome tô "vi".

[komencen]

16. S´nôke distingas tri personojn, 1an, 2an kaj 3an personon, du nombrojn, singularon (sen speciala sufikso) kaj pluralon kun la jam konata sufikso se. Ekzistas ankaŭ sep modoj, indikativo, oblikvo por la nerekta parolo, imperativo, irealo, deziderativo, intensivo por la plifortigo de deklaro, kaj kondicionalo. Povas aperi ankaŭ kelkaj modoj unu apud la alia. La dek du "tempoj" de S´nôke konsistas el la tri tempogradoj (futuro, preterito kaj injunktivo por la estanta aŭ ekstertempa ago) kaj la kvar agomanieroj ("subaspektoj") (A I - IV): I markas la komenc(iĝ)on aŭ fin(iĝ)on de ago aŭ stato, II la daŭradon aŭ ripetadon de ago (sen koncerno de ties komenco aŭ fino), III la staton kiel rezulton de ago, plenumita trafe la subjekton, kaj IV la staton sen rilato al ĝia kaŭzo, tial en IV ne ekzistas diatezoj kaj ĝi estas, kiel la aktiva diatezo, nemarkita. La agomanieroj estas rekonebligitaj per modifo fonetika ĉe la personaj finaĵoj. Dum I havas 0-sufikson, ĉe II la finaĵoj estas umlaŭtigitaj, ĉe III ili estas plilarĝigitaj per j al diftongoj, post kiuj ĉe IV estas aldone metitaj la respektivaj personaj finaĵoj (bv. rigardi la tabelon). Finfine ekzistas tri diatezoj, aktivo kun 0-sufikso, refleksivo kun de kaj pasivo kun no. Tiuj sufiksoj staras antaŭ la nombraj sufiksoj. Tabeloj:

a.) tempoj (e tie ĉi staras anstataŭ certa persona finaĵo):

Ĉe I.I kaj I.II ekzistas la specialaĵo, ke ĉe unu de ambaŭ la agomaniera sufikso estas ellasita pro mallongeco; ĉe kiu tio okazas, estas fiksita per la signifo de la radiko (komparu prahindeŭropajn primarajn aoriston kaj presencon).

b.) modoj:

17. Personaj finaĵoj

La personaj finaĵoj estas: û (umlaŭtigita ü, kiel diftongo uj, ĉe IV ujû) por la 1a persono, â (ä ktp.) por la 2a persono kaj ô ktp. por la 3a persono; en pluralo analogie ûse; refleksivo ûde(se), pasivo ûno(se) ktp.

18. Participo, infinitivo, gerundio, gerundivo

La adjektiva artikolo Q povas esti metata post ĉiu verbformo por formi multe da participoj, simile la infinitiva finaĵo -fau kaj la sufikso -mo, per kiu oni povas formi la memstaran participon ("participium absolutum"). Kiel "gerundivon" oni uzas la pasivan participon de imperativo en injunktivo aŭ futuro.

19. Afiksoj de devigo, ebleco kaj permeso

Tiuj afiksoj rekte sekvas la diatezajn sufiksojn, post longa vokalo aŭ diftongoj oni uzas la formojn donitajn en krampoj. La finaĵoj estas:

1. -â (tâ) "havi permeson, rajti"; 2. -ô (-tô) "povi" (pro eksteraj cirkonstancoj), 3.- î (-tî) "devi" (pro objektiva devigo)

20. Subjekto-objekto-sufiksoj

Se la subjekto kaj la objekto estas konataj (kaj sekve anstataŭigeblaj per personaj pronomoj), ili estas esprimataj per specialaj verbaj finaĵoj, kiuj rekte metiĝas al la tempaj afiksoj kaj anstataŭas la personajn, nombrajn kaj verbgenrajn finaĵojn. Tiuj subjekto-obkjekto-afiksoj certe nur estas senchavaj en la aktivo, ĉar nur tie aganto kaj agato kongruas kun subjekto respektive objekto. Tabelo (dekstren la objekto, suben la subjekto estas enlistigitaj):

21. Enklitikaj verboj

La radikoj wu "diri" kaj î 1 I "estiĝi", III "esti", IV "ekzisti" havas etan kvanton da enklitikaj mallongigaj formoj. wu ekzistas nur en tiuj formoj (por enkonduki la rektan parolon), î kiel kopulo de la injunktivo (en la aliaj tempoj î havas regulajn formojn). Tabelo:

22. Nombroafiksoj

Ĉiuj nombroj escepte de 1 estas intermeteblaj antaŭ la tempsufikso por indiki kvantojn pli ekzakte. En tiu kazo la plurala sufikso se ne estas metenda. Ekzemploj: de ma 1 I "meti, loki", III p "esti fiksita": mabîâ(se) "vi du metas", säQrimathâkojno(se) "tiuj sep [aferoj] estas fiksitaj"; de lôde 1 I "bati": lôdejfâbä(se) "vi kvar estos certe batataj", lôdauîbîkhêwüno(se) "ni 21 estus dezirintaj, ke ni estu batataj"

23. Modaj kaj subaspektaj partikuloj

Krom la modoj kaj la subaspektoj ekzistas kelkaj enklitikaj partikuloj por indiki pliajn eblojn de manieroj:

-konativa: Al la irealo metiĝas la partikulo fej, ekz. T´sekajiliTojsihelêshakujwôsefej. "La trojanoj sensukcese fuĝis antaŭ la grekoj."

-reciproka: En ĉiuj modoj kêli kuniĝas kun la verbo, ekz. lôdûsekêli "ni batas unu la alian"

-jusiva: Kun la imperativo mö indikas subjektivan devigon, ekz. S´kûmäkajâmö" Iru en la domon!"

-kaŭzativa: Kun ĉiuj modoj nuga indikas iniciaton, ekz. Tî´kajsaS´hümanugabümuwô. "Cesaro konstruigis ponton."

-optativa: Kun la deziderativo la partikulo rû markas deziron, supozatan plenumebla, kun la irealo neplenumeblan, ekz. rejsôgajîkojôrû! "Estu evidente al ili!"; rejsôgajujkojôrû! "Ke estu evidente al ili!"; rejsôgajujwojôrû! "Ke estus estinte evidente al ili!"

-potenciala: En la presenco la partikulo rapa metiĝas al la indikativo de injunktivo, en la estinteco al la preterito de irealo kaj konformas laŭfunkcie kun la greka án kun optativo, ekz. sajhakojrapa "li nun verŝajne ĉeestas"; gajujwäropa "vi povus vidi"

23. S´nôke-aj radikoj povas esti plilarĝigataj verbe per dek tri kaj nominale per 27 afiksoj kaj krome per la 26 postpozicioj. La aranĝo de tiuj kaj de la gramatikaj afiksoj instruataj en la fleksia instruo estas la sekva:
-ĉe la substantivo kaj adjektivo: diminutivo/aŭgmentativo + artikolo + prefikso(j) + postpozicio + radiko
-ĉe la verbo: postpozicio + radiko + postpozicio + sufikso(j) + modoafikso + nombro afiksita + tempa sufikso + S-O-sufikso + persona finaĵo + diateza sufikso + nombra sufikso + infintivfinaĵo + participfinaĵo(j)

Necesas la metado afiksojn nature nur, se la dezirata signifo ne ankoraŭ per la radiko mem klaras.

24. Verbaj afiksoj

I. Ĝeneralaj afiksoj: Ekzistas du apartaj sufiksoj, indikantaj proksimuman signifon kaj senŝanĝe fiksitaj ĉe la radiko tiel, ke ĉiam ili ĉeestas ankaŭ en nominalaj derivaĵoj. Sed ili ne metatas al radikoj finiĝantaj kun longa vokalo aŭ: diftongo.
-a (antaŭ vokalo -aj): "ekiri en direkto, sin movi"
-u (antaŭ vokalo -uj): "diri, paroli"

II. Specialaj afiksoj:

[komencen]

25. Nominalaj afiksoj

26. Vortkunmetado

Ĉe la kunmetado plurajn vortojn nur la unua retenas sian artikolon, kondiĉe ke la vortspeco ne ŝanĝiĝas, dum la aliaj eroj perdantaj tiun estas alligataj kun streketo. Simile al Esperanto la karakteriza vorto staras unualoke, ekz. el S´wojêpû "ligo, federacio" und S´akaj "ŝato": S´wojêpû-akaj "federacia ŝato", sed S´akaj-wojêpû "konfederacio".

[komencen]

Galio: lando kaj popolo (Cesaro, Bell. Gall. I, 1)

S´kagalidîsekojnoQ´môSojrepêujâ, QujrauQaj´bîsewôletehojôseTsekajbegi, Qajbîsetsakîtâ, Qaj´pêlajsîsäQsi, QejsauT´ketîSaj´nôkefujsônêhîkojô, Qaj´musûT´kajgali. säQsiQ´sethâgi kajîsekojôseSoj´nôküSojremämü Sojrebîshu. dûköSî´shejSî´garunaTsekajgaliTujsakîtâ, Sî´mâtônü Sî´sekânaTujsekajbegi. QujsethâgisäQujsisûtîkûkojôseTsekajbegisû kälîkiQseSuj´kîSaj´wojkajfûü Saj´tikîünîûgenge hajejkiQsenogatujkojôQîsû, Qîsau sîsäQre, Qrauôdukönose läbêkojôkej, üîlêkiQseTajsekajgêmâ, QsauS´rênodôbäwôletöseüQsaunôrôselânuköse. okôdukêTsikajhewêtipotîkûkojôsäkîTsasehajgali, nîshêQojrôaSojrelânuTsegêmânôrerûdukojôsôlesäQsinîûke QîseSujrebîneQujrefosôôlerosojSajrebînerujsôlânukiQse.

Meleto estas pridemandata (Platono, Aplg. 22 D - 26 A 6)

üsajumej, T´miläto, âpujajkâ: dajgegewüngejäteteSrethâgi, tajshaleQsemîbojsepobâkojôQse?
    ûmîtete.
sajthâwesäQejsâpujajkâ, Tî´rîrosôpoQsimedô. felagajejkajSaj´pêfîkemôQaj´âlo. LafäräûnekiQepîkau, äkîâpujä, thojsajäsîsäQajsüparäukau; sajkemûnekiQâpujajkâürejsô, T´rîî. -gegajä, T´miläto, âlapekefauüâpufauthajdafau? getîbâlîûdajgajönîkefauQ´ekîdüha shôfokefausäQ, Q´auûmîfâpukû, tajlâlejS´dajlapîrekojô?bâpujajkâ, ôQ´me, Tî´rîrosôpoQsimedô?
    Srebîshu.
basäQdajgelajû, baTî´rîTî´ekî, laQ´auütetîsäQgajkö, Srebîshunure.
    säQîse, T´sôkâtä, eshukeQîse.
lîâpujä, ôT´miläto? gesîsäQsibâkeQsûsûkefauthôösüpoQsimedôse?
    tete.
geQîsethâgôleQîsebîsefärujsô, Qîsebîsekedaj?
    Qîsetgâgi.
âpujätetêQ´meV´härâsôüâpukâS´dôfôshejfaupängîQujse. S´rîsajke? sîsäQîseTîsesûtûrogajpoQsimedôse, tîonodaj?
    üsäQîse.
S´rîke, gerâkâkeQîse?
    ürâkâkeQîse.
bagege, ôT´miläto, QîsauSaj´mujikî, hajumekeQîse, pobâkojôQseräûnôse? gôlüQîsethâgoajQîsepomûnôse?
    üosajQîse.
Qîsethâgisho, lîgajöno, TîsekajâtönäQsemüQsesekôdôsefäumîkäla, ûmîkeTî´anîräûnû. gesî âpujä?
    êQ´thâgitetesäQrâpujü!
gûnekajfûmejQ´pûSuj´räi! üûmejâpujângajkô: gegajönâlîûüsînikedefauTsokêle? gegajönâlîûpomûneQsirosôfäQsethâgiTsikîîkefau, îkelaQ´rîkeräûnekeQî? ÔleS´mônôrujasäQujgajkojôlaQ´rîîkethôkeQmûnojajfauôlethâweQsidä, Tsikhêpoka; geSî´mujwôletikeTojsokîumekeQîüôdokeQîrosôräûnô? dajgegesînikojde, T´miläto, üTsoküQsethâgiQsasaTseböêle? êQ´môtete, îêâlîüTî´anütodajpujkösîêdajpujâpâköse; laQ´rîS´fôfubînurîkojôbâkojôQsêle, îêîkîfäQî´anîräûnojaj, Qsasakepängîöse. banure, ôT´miläto, hashôfokä, tajdajsasôabâkojôQujsefadîäde, üêQ´thejgajshôfâtîS´âlodajpêrekojô, tajlaS´dajlalejpêrekojô, Qrauûmuparäukä.sîkälakemejsûâpujajkâ, ôT´dîêutûT´miläto, gepomekojôwôletefauTsekajfûêlökojkeQnosôleräikeQsi? ôT´êli, âpujângajkô; S´dajlanurâlaQ´dajthejdegelajû. dajgegeräikeQîseräûnôsefäsäQsi, Qsauôsîkojôserajsôlê, mekeQîsekimûnôse?
    tetifä.
gîkojôsholaT´rîpodeshîQnîtûkeQîsûôlepängîîQno?âpujângajö, ôisûQ´me; ülaSî´bîshâpujângekônuga. gîkojôlaT´rîdeshîQno?
    dajtete!
âpujajkâthâwe, gesajauîmäakîräûnûajQbâkojôQsüpoQsebajôdodûajQepöQôlepöajdaQ?
    epöQtete.
S´rîthâkô, ôT´miläto? âlîajSoj´sathapoQ´epöakîûmusäQojbalekemûmüâlosajQojbalekemo,tajâlofäepökajräikeQsifäräûnefauôsisûfajsôlêîkeQsi, mekiQsikemûnefau; ûmukemähakujSuj´dajepöS´sathamä, tajüsäQepöâpü, taj, îêQ´räidebûlaT´rîtûîkeQujse, ôrîûlaQoj´rîdeshinofaupagebûde, ütajsäQS´sathaSuj´räideküepöQ, lîâlâpujä? SäQrâlej, ôT´milöto, ûmîdajâtemü, âtemejkujkehajdaQ´asaT´ikîlaQ´rîâtemokefau.bôleräûnajdû, ôle, îê
räûnnû, epöâpâQ, tajâlafeQoj´bîkîajujâpä; îêkepöâpâQräûnû, daj S´pofauîQojresaleSojrihêdesafauîmä, banîkeQîkûsûfauüâpujûnâfefau; lagajkojô, taj, îêepökuj, wüngâpâbû, Q´aufepöâpâQdekü. âlakepûnokawähajumefauûmutûüûsêaufauüdâpîwä, îmäkesajau, Q´autûrîS´pofausafaushâkhajnoQse, badajûsûajnoQse.

Antaŭparolo de la Iliado (Homero, Il. A, 1-7)

S´îmerûakujûnajâ, V´ngû, Tuj´pîlejdäTuj´akhilä
debâtekiQ, Qî´auSrepûpêujTejsakhajobûwô,
SpûfôrîîûS´hadämäpîwö
Tujsiru, rosojkeS´ujâkadewôTejsewowo
üTejsenârangaufau -Tuj´dîêuhûnewônoS´râka -    5
usûfekajîsebîwôrûdubîwemo
üT´atejdäT´dêpôTujsemôüQ´ngûT´akhilä.

Aŭ la Patronia?

[komencen]